Szanowni Rodzice,
polecamy przeczytać tekst autorstwa Pani Danuty Kwiecień

STYMULUJĄCA ROLA ZABAWEK W ROZWOJU DZIECKA

„Wiek przedszkolny to wiek zabaw i zabawek. Ze względu na znaczną rozpiętość granic wiekowych, zabawy dzieci i używane w nich zabawki różnicują się w zależności od zdobywania doświadczeń, rodzaju i miejsca zabawy. Zabawka powinna być dostosowana do właściwości fizycznych i psychicznych dziecka. Doboru zabawek dla dzieci w wieku przedszkolnym nie można tak jednoznacznie określić. Sztywne przyporządkowanie każdej zabawki określonemu rodzajowi zabawy, jak również przesadzanie, że jakaś zabawka pasuje koniecznie do danego wieku, mogłoby doprowadzić do błędów wychowawczych.

Materiałem wykorzystywanym w zabawach konstrukcyjnych są klocki różnego formatu i kształtu. Budując z klocków, czy innych materiałów, dziecko rozwija swoją wyobraźnię, urzeczywistnia ją w konkretnym wytworze. Dlatego wskazane są klocki, które można ustawiać, łączyć, powinny one być różnych rozmiarów, lekkie i duże, o jednolitym kształcie – dla dzieci młodszych. Dla dzieci starszych zestawy klocków powinny składać się z kilkudziesięciu elementów, winny zawierać również klocki w kształcie graniastosłupów, walców, stożków, łuków. Materiał konstrukcyjny inspiruje dziecko do zaspokojenia twórczej aktywności. W dalszym rozwoju dzieci przejawiają zainteresowania majsterkowaniem. Odpowiednie będą dla nich zabawki typu „małych konstruktorów” zawierające liczne elementy, z których można wykonać np. wózek, dźwig, most. Mały mechanik to następny rodzaj zestawu zabawek, który sprzyja aktywności dzieci i inspiruje ich do podejmowania coraz to trudniejszych zadań.
Niezbędnym materiałem do zabaw konstrukcyjnych jest piasek, śnieg, wiaderka, foremki, łopatki, szufelki metalowe i drewniane.

Kompletując materiał i różne zestawy dla starszych dzieci w wieku przedszkolnym należy pamiętać, żeby odzwierciedlały one różnorodną treść świata dorosłych, aby były funkcjonalne, estetycznie wykonane i bezpieczne w użyciu. Tak więc właściwy materiał konstrukcyjny sprzyja celowemu i planowemu działaniu w zespole.
Tematyka i treść zabaw dziecięcych wywodzi się z ich doświadczeń. Dlatego też dzieci w wieku przedszkolnym powinny mieć zabawki, pozwalające na realizowanie w zabawie tematów z życia codziennego: obowiązków w rodzinie, w pracy, zajęć wokół gospodarstwa wiejskiego, pracy poza domem w różnych zawodach, i innej działalności człowieka.

Nieodłącznym atrybutem działań dziecięcych pozostają nadal lalki, które powinny mieć swoją wyprawkę i to w odpowiednich wymiarach, wskazane jest kompletowanie lalek zróżnicowanych tematycznie, które przedstawiają sylwetki chłopców i dziewczynek, rodziców i dzieci, ludzi różnej rasy i różnych regionów. Należy poszerzać materiał zabaw z lalką o rekwizyty dostosowane do ich wielkości – komplety mebli pokojowych i kuchennych, potrzebne sprzęty i naczynia kuchenne.
Zabawkami wykorzystywanymi chętnie przez dzieci w zabawach tematycznych są również kolejki, samochody, wozy, samoloty, statki, łódki, które są popychane, napędzane, nakręcane kluczykiem, zasilane bateriami lub zdalnie sterowane. Wskazane są też makiety maszyn, urządzeń, które warunkują dzieciom bogatszą tematycznie działalność . Tą samą rolę odgrywają zestawy, przybory, narzędzia przeznaczone do naśladowania pracy w różnych zawodach np. „Mały konduktor”, „Mały lekarz” oraz przybory i akcesoria do zabawy w sklep, fryzjera, itp.

W zabawach tematycznych dzieci wykorzystują także zabawki przedstawiające zwierzęta (domowe, dzikie, krajowe, egzotyczne) wykonane realnie jak i baśniowo. Dzieci często podczas zabaw identyfikują się z niektórymi zwierzętami ze względu na określone cechy charakteru, jakie zwierzęta te reprezentują. Chłopcy lubią słonia, bo jest silny i dobry, łagodny i zdolny do obrony. Koń w ich odczuciu jest piękny, ruchliwy, swobodny, odważny; lew kojarzy się im z prestiżem i panowaniem. Natomiast dziewczynki preferują kota, królika, ich zdaniem zwierzęta te są przyjemne w dotyku i można je przytulać i kochać. Niezależnie od płci dzieci darzą sympatią psa ze względu na jego wierną przyjaźń, inteligencję i obronę człowieka.

Zabawy dydaktyczne to kolejny rodzaj zabaw, w których można wykorzystać różnorodne zabawki: domino, loteryjki, układanki, mozaiki, mózgi elektronowe, gry karciane, gry pionkowe. Grami tymi rządzą pewne reguły, którym dziecko musi się podporządkować. Powinno liczyć się z partnerem i starać się przewidzieć jego strategię. Aby zabawy i gry dydaktyczne spełniały funkcje intelektualne, a nie wymagały tylko cierpliwości w wykonywaniu wielu powtarzających się czynności muszą być dostosowane do wieku i indywidualnych możliwości dziecka 6-letniego. Dla umysłowego rozwoju dzieci duże znaczenie ma sortowanie, przyporządkowywanie i tworzenie zbiorów. Zasadę tę można wykorzystać w dominach liczbowych w zakresie pierwszej dziesiątki z konkretnymi rysunkami odpowiadającymi swoją liczebnością znakowi graficznemu. Poprzez stawianie dzieciom tego rodzaju zabaw, kształtujemy w nich przekonanie, że niezależnie od koloru, układu elementów, rodzaju rysunku liczebność zbioru pozostaje niezmienna. Stwarzamy dzieciom okazję do przeliczania, porównywania, odwzorowywania zbiorów liczbowych. Podobną rolę w stymulacji rozwoju dziecka 6-letniego pełnią układanki, rozsypanki sylabowe i literowe, wymagające złożenia elementów w całość. Dziecko ma możliwość ćwiczenia funkcji analityczno-syntetycznych przydatnych w nauce czytania i pisania.

Od szóstego roku życia myślenie dziecka nabiera charakteru przyczynowo-skutkowego. Dlatego należy dostarczać dzieciom gier zawierających reguły wnioskowania. W ten sposób można pozytywnie wpłynąć na rozwój pojęć u dzieci, dzięki temu będą one dokonywać klasyfikacji zgodnie z zasadą hierarchizacji tj.: włącznie określonego przedmiotu w szersze klasy np. zwierzęta, ludzie, rośliny – to istoty żywe; wózki, domy, zabawki – to przedmioty. Jest to istotne dla dzieci, które w tym wieku mają rozbudzone potrzeby poznawcze. Jeżeli w ich otoczeniu znajdzie się duża ilość bodźców wywołujących nastawienie na zbadanie i poznanie świata, potrzeby te zostaną zaspokojone, co wpłynie pozytywnie na wszechstronny rozwój dziecka.

W stymulowaniu aktywności dzieci ważne miejsce zajmują zabawy ruchowe i zabawki w nich wykorzystane. W związku ze wzmożoną potrzebą ruchu dzieci w wieku przedszkolnym chętnie bawią się piłką, jeżdżą na rowerkach, hulajnogach, biegają za drewnianym kółkiem, mogą też wykorzystać wrotki , serso, kręgle zestawy rzutek, gry zręcznościowe. Konieczne są też zabawki, kształtujące precyzję i sprawność rąk. Można do nich zaliczyć wszelkiego rodzaju gry zręcznościowe.
Zabawy ruchowe i wykorzystywane w nich zabawki doskonalą sprawność fizyczną, ćwiczą spostrzegawczość, refleks, uczą podejmowania szybkich decyzji.

Zabawki zręcznościowo-ruchowe sprzyjają rozwojowi dziecka gdyż:

• stwarzają korzystne sytuacje do podejmowania decyzji,
• rozwijają zasób słów,
• umożliwiają rozwiązywanie problemów przestrzennych i czasowych,
• powodują, że dziecko staje się odpowiedzialne za skutki własnego działania.

Doświadczenia zdobyte podczas zabaw z wykorzystaniem zabawek zręcznościowo-ruchowych, stają się podstawą wiary we własne możliwości.
Do organizowania zabaw z elementami twórczości artystycznej wykorzystujemy zabawki sprzyjające rozwojowi umiejętności plastycznych, muzycznych i inscenizacyjnych. W wieku przedszkolnym dziecko nawiązuje coraz szersze kontakty z otoczeniem naśladując w zabawie i innych działaniach wzory dorosłych, reaguje na środowisko, które stara się przekształcić nie tylko w zależności od swych potrzeb indywidualnych, ale i z potrzeb społecznych. W tym okresie kształtują się nawyki, podstawy zachowania się, potrzeby, określona skala uczuć oraz umiejętność wnikliwego patrzenia i spostrzegania.

Szczególna rolę w rozwoju upodobań estetycznych pełni zabawka towarzysząca dziecku od momentu pierwszego kontaktu ze światem zewnętrznym. Kontakt ten powinien mieć charakter nie tylko percepcyjny, ale i kreatywny, w pełni wyzwalający aktywność dziecka, która winna być nierozerwalnie złączona z przeżyciami emocjonalnymi. Zabawki wprowadzają dziecko w świat sztuki użytkowej, są pierwszym kontaktem z plastyką, czynią je wrażliwym na barwę, kształt, linię, fakturę. Wśród pomocy do zajęć plastycznych znajdują swe trwałe miejsce ołówki, kredki, farby, tablice do rysowania i malowania, komplety do wycinanek i wyszywanek. Dziecko 6-letnie potrafi również wykorzystać plastelinę, lepiąc początkowo z niej kulki, wałeczki, a później bardziej skomplikowane wytwory. W zajęciach plastycznych dzieci kształtują swoją sprawność manualną, jak i wyobraźnię plastyczną. Zabawka jest bowiem jednym z niewielu źródeł dostarczających bodźców wizualnych, do których można wracać, przeżyć je wielokrotnie, zgłębiać ich treść plastyczną. Jest też źródłem oddziaływania o ogromnym zasięgu, dostępnym wszystkim dzieciom, a więc pełniącym szczególną rolę w kształtowaniu upodobań estetycznych.

Zabawki stanowiące kopie obiektów rzeczywistych, czasem wierne w każdym szczególe, nie stymulują wyobraźni dziecka, nie zmuszają do poszukiwań, nie dają szansy na ukształtowanie się własnych upodobań dziecka. Dostarczając dziecku zabawkę będącą wierną kopią określonego przedmiotu nie dajemy mu możliwości wyboru, dostosowuje wszystkie swoje działania do czynności wykonywanych przez osoby dorosłe w podanych sytuacjach.

Aby dziecko mogło tworzyć wyobrażone sytuacje, potrzebny jest odpowiedni budulec, sam proces percepcji jest aktywnym działaniem, autentycznym uzewnętrznieniem. Działanie zabawki nie powinno więc ograniczać się do przekazywania wzorców, lecz kształtować czynną postawę współtworzenia, rozwijając w ten sposób wyobraźnię twórczą. Zabawka dostarcza materiału do ćwiczeń umysłowych, wpływa na tworzenie się wyobraźni jak i rozwój myślenia obrazowego.

Obok sfery emocjonalnej zabawka powinna rozszerzać ogólną wiedzę o świecie, a szczególnie rozwijać procesy poznawcze. Należy pamiętać, że zabawka nie przekaże tych treści w sposób werbalny, musi tego dokonać przemawiając do wzroku i kształtując proces percepcji. Zabawka pretendująca do miana rozwijającej określone upodobania estetyczne (nawet nie zawsze zgodne z tzw. smakiem estetycznym) powinna wzbogacać przeżycia, bo wtedy tylko będzie dla dziecka interesująca. Należy pamiętać, iż atrakcyjność zabawek zależy nie tylko od „treści plastycznej”, ale i od sposobu jej ujęcia, czyli od formy.

Do ćwiczenia i kształtowania funkcji analizatora słuchowego (różnicowanie i izolowanie dźwięków, umiejętność odtworzenia rytmu itp.) służą zabawki muzyczne, np. piszczałki i trąbki oraz instrumenty do muzykowania, a więc np. tamburyno, bębenek, dzwoni, cymbałki, organki. Zabawy dzieci, jak wcześniej stwierdzono zbliżają się do dramatyzacji i inscenizacji, dlatego niezbędne dla przedszkolaka okazują się kukiełki i pacynki, różne akcesoria teatralne. W zabawie w teatr dzieci kształtują swoją ekspresję słowną, doskonalą fantazję, uczą się transponować język własnych gestów na gest marionetki, którą poruszają.

We wszystkich przedstawionych rodzajach działalności dziecka kształtuje się intencjonalność, wrasta organizacja, rozwija się planowość, systematyczność czynności. Zebrane w zabawach doświadczenia podnoszą wytrwałość w dążeniu do celu oraz zachęcają do podejmowania zespołowych zadań. O ile w poprzednich fazach rozwojowych rola zabawki sprowadza się głównie do kształtowania aktywności motorycznej dziecka oraz do podnoszenia jego wrażliwości zmysłowej, o tyle w wieku 6 lat nabierają większego znaczenia funkcje zabawki, pobudzające aktywność poznawczą dziecka. Z faktu tego wynikają określone konsekwencje dotyczące kolorystyki zabawek. Dobieramy zabawki, w których posłużono się pełna skalą barw, w tym również barwami nienasyconymi, a także mieszanymi. Atrakcyjne dla dziecka będą również zabawki, w których zastosowano dopełniające się zestawy barw, jak np. żółta i niebieska, czerwona i niebieska. Pożądany jest dobór zabawek mających dostosowaną kolorystykę do rzeczywistej barwy odpowiadającym im przedmiotom w świecie dorosłych. Doświadczenia zdobyte w zabawach przy użyciu właściwych zabawek podnoszą aktywność dziecka na wyższy poziom i stanowią psychologiczne warunki dojrzałości do nowej formy działalności, jaką jest podjęcie nauki w szkole.

Literatura :
1. Bogdanowicz Z. ( 1997) Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, PZWS Warszawa
2. Brzeźińska A. Byrtowy M. (1985) Psychologiczne problemy edukacji przedszkolnej ,Poznań
3. Bujak J. (1998) Zabawki w Europie. Zarys dziejów rozwój zainteresowań ,Kraków.
4. Dmochowska M. Dunin-Wąsowicz M. (1978) Wychowanie w rodzinie i w przedszkolu, WsiP, Warszawa.
5. Dunin-Wąsowicz M. (1972) O dobrej zabawie .Wyd.Watra ,Warszawa.
6. ElkoninDB (1984) Psychologia Zabawy WSiP .
7. Franus E. (1975) Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, Nasza Księgarnia Warszawa.
8. Hurloch E. (1985) Rozwój dziecka PWN.
9. Marczewska-Piechlińska (1987) Co dorosły o zabawie wiedzieć powinien .
10. Piaget (1967) Rozwój ocen moralnych dziecka PWN, Warszawa.